Vaccinatie tegen COVID-19: vraag en antwoord

Voor wie is de vaccinatie en wanneer? 

• Iedereen die in België gedomicilieerd is, kan zich in België laten vaccineren.
• Wie een economische activiteit uitoefent in België, maar in het buitenland woont, krijgt in de gemeente waar hij werkt een BIS-nummer en kan dan gevaccineerd worden.
• Voor bepaalde moeilijk bereikbare groepen zal men via respectieve ngo’s te werk gaan (bv. daklozen). Die personen hebben ook een rijksregisternummer als ze Belg zijn, en een domicilieadres van hun ngo.
• Voor buitenlanders die in België werken worden momenteel oplossingen gezocht en afspraken gemaakt, ook met de buurlanden. 

In het begin zullen er onvoldoende vaccins zijn om iedereen te vaccineren, maar het is wel de bedoeling dat iedereen de kans krijgt om zich te laten vaccineren. Daarom zijn er prioritaire groepen bepaald op basis van wetenschappelijke adviezen en een maatschappelijk debat. Deze strategie is intussen in de hoogste versnelling geschakeld. Lees meer over de volgorde van vaccineren.

De doelstelling is om minstens 70% van de bevolking te vaccineren. Dit percentage kan toenemen naar 80-85% afhankelijk van de werkzaamheid van de gebruikte vaccins en de besmettelijkheid van de nieuwe varianten.

Er zijn geen gegevens beschikbaar van vaccinatie bij kinderen. Enkele fase 3 studies liepen vanaf de leeftijd van 16 jaar en daarom kan er met het Pfizer-BioNTech-vaccin vanaf de leeftijd van 16 jaar gestart worden. Nieuwe studies lopen momenteel in jongere leeftijdsgroepen zodat we in de tweede helft van 2021 voldoende gegevens hebben om een aanbeveling te kunnen maken over vaccinatie bij kinderen.

Volgens de Hoge Gezondheidsraad is het veilig voor zwangere vrouwen om zich te laten vaccineren zowel met het vaccin van Pfizer, Moderna als dat van AstraZeneca. Het gaat immers telkens om niet-levende vaccins:

Vaccinatie als je zwanger bent, is vooral aangewezen als je 

• een hoger risico loopt om besmet te worden met het coronavirus, bijvoorbeeld als je in de zorgsector werkt; 
• een hoger risico loopt op een ernstige vorm van COVID-19 wegens bepaalde onderliggende aandoeningen. 

Wil je zwanger worden, dan kan je ook gevaccineerd worden.  

Je kan je zwangerschap uitstellen tot na de tweede vaccinatie, tenzij je  

• een hoger risico loopt om besmet te worden met het coronavirus, bijvoorbeeld vrouwen die werken in de zorgsector; 
• een hoger risico loopt op een ernstige vorm van COVID-19 wegens bepaalde onderliggende aandoeningen. 

Als je na de eerste vaccinatie zwanger raakt, zal de tweede dosis worden toegediend afhankelijk van jouw specifieke situatie na 3, 4 of 12 weken (afhankelijk van het vaccin) of na de bevalling.  

Lees het advies van de Hoge Gezondheidsraad over inzake SARS-CoV-2-vaccinatie met behulp van een boodschapper RNA-vaccin of adenovirusgebaseerd vaccin van zwangere vrouwen, vrouwen die zwanger willen worden of vrouwen die borstvoeding geven

Als je borstvoeding geeft, mag je je laten vaccineren tegen COVID-19. Je moet de borstvoeding niet onderbreken. Hoewel er geen wetenschappelijke studies zijn over de veiligheid van deze vaccins voor de zogende baby gaat men ervan uit dat deze vaccins veilig zijn omdat ze geen levend virus bevatten en omdat de vaccinonderdelen zeer snel afgebroken worden in het lichaam van de vrouw.

Lees het advies van de Hoge Gezondheidsraad over inzake SARS-CoV-2-vaccinatie met behulp van een boodschapper RNA-vaccin of adenovirus-gebaseerd vaccin van zwangere vrouwen, vrouwen die zwanger willen worden of vrouwen die borstvoeding geven 

Wanneer je COVID-19 doormaakt of gevaccineerd wordt, ontwikkel je antistoffen tegen de uitsteekseltjes van het coronavirus. Er is amper een overeenkomst tussen het eiwit van die uitsteekseltjes en een eiwit dat een rol speelt in de vorming van de placenta bij een prille zwangerschap (syncytine-1). 

Die overeenkomst is echter te klein om ook maar enig effect te hebben op de placenta. Mocht dat wel zo zijn, dan zouden ook banale coronavirussen, die verkoudheden veroorzaken, de vruchtbaarheid aantasten, want alle coronavirussen hebben diezelfde minimale overeenkomst. En dit wordt helemaal niet waargenomen. Er is dus geen reden tot ongerustheid.

Allergie op zich is geen contra-indicatie voor vaccinatie. Je krijgt beter geen vaccinatie als je ernstige allergische reacties (bv. anafylactische reacties) hebt ontwikkeld op één van de bestanddelen van het vaccin. Bespreek dit verder met je arts. Je arts kan de richtlijnen raadplegen op de website van de Hoge Gezondheidsraad.

De vaccins zelf bevatten geen bewaarmiddelen. Het dopje van het flacon van de vaccins bestaat niet uit latex. Mensen met een latexallergie mogen dus gerust het vaccin toegediend krijgen. 

• Ben je acuut ziek – bv. door een besmetting met het coronavirus - dan laat je je beter niet vaccineren. Stel je vaccinatie beter uit tot 2 weken na genezing. 
• Ben je besmet met het coronavirus, ook al heb je geen klachten? Ook dan stel je de vaccinatie beter uit tot 2 weken na de afname van je positieve coronatest. 
• Heb je een ernstige of langdurige ziekte, dan is vaccinatie tegen COVID-19 sterk aanbevolen om je te beschermen tegen ernstige complicaties als gevolg van COVID-19. Een chronische aandoening vormt geen contra-indicatie voor de COVID-19-vaccinatie.
• Bij koorts boven 38.5°C wordt vaccinatie (ook met andere vaccins) uitgesteld totdat de koorts afgenomen is.
• Bij twijfel vraag je best raad aan je (huis)arts.  

Behoor je tot een risicogroep, dan kom je aan de beurt vlak na de 65-plussers. Momenteel schat men in dat dat ongeveer in maart-april zal zijn.

Wanneer het jouw beurt is, zal je een uitnodiging tot vaccinatie ontvangen. De vaccinatie zelf zal doorgaan in een vaccinatiecentrum in jouw buurt.
 

Als je een van deze aandoeningen hebt, behoor je tot de groep van risicopatiënten:

Lees de aanbevelingen van de Hoge Gezondheidsraad voor het prioriteren van subgroepen van patiënten jonger dan 65 jaar voor vaccinatie tegen SARS-CoV-2 (fase Ib)

Iedereen mag zich laten vaccineren, behalve 

• mensen met een verleden van anafylactische shock op één van de bestanddelen van het vaccin  
• mensen met een allergie voor bestanddelen van het vaccin
• mensen die acuut ziek zijn (bv. met koorts boven de 38,5°C)

Borstvoeding is geen reden om je niet te laten vaccineren.

Wie kanker heeft gehad mag zich gerust laten vaccineren. 

Wie een behandeling krijgt, mag zich ook laten vaccineren: we raden wel aan om contact op te nemen met de oncoloog of behandelende arts om het beste moment ten opzichte van de behandeling te plannen, om de werkzaamheid van het vaccin zo efficiënt mogelijk te maken.

Dat moet nog beslist worden door de ministers van volksgezondheid.

Met de 65-plussers worden alle mensen bedoeld die ofwel vandaag al ouder zijn dan 65, of die nog 65 worden in 2021. Je geboortejaar, en niet je geboortedatum, bepaalt dus of je tot de doelgroep 65+ behoort. En dus zowel de mensen met als zonder onderliggend lijden of chronische ziekte.

Bloed, plasma en bloedplaatjes doneren is geen contra-indicatie voor coronavaccinatie.

Mag ik doneren na vaccinatie tegen COVID-19? 
Informeer je voor je afspraak bij het Rode Kruis over de tussentijd die je moet respecteren tussen de vaccinatie en de bloeddonatie. 

• Als je als PAB/PVB mantelzorger of assistent in een zorgvoorziening werkt, kan je gevaccineerd worden wanneer de zorgverleners van de voorziening aan de beurt zijn.
• Als je als PAB/PVB mantelzorger of assistent werkt via een rechtstreekse taken- of arbeidsovereenkomst met een PAB/PVB budgethouder, kan je gevaccineerd worden wanneer de zorgverleners van de voorzieningen aan de beurt zijn.
• Als je PAB/PVB mantelzorger of assistent op een andere wijze voor een PAB/PVB budgethouder werkt (via dienstencheques, interimkantoor, als zelfstandige, ...), dan word je gevaccineerd samen met de rest van de brede bevolking, in functie van leeftijd of risico.

• Een besmetting met COVID-19 kan ook gevaarlijk zijn voor wie niet tot een risicogroep behoort.  We hebben gezien dat ook gezonde, jonge mensen ernstig ziek kunnen worden van het virus en langdurige klachten kunnen oplopen, zoals longschade of lange periode van vermoeidheid. 6% van de mensen die in het ziekenhuis belanden door corona behoort tot de leeftijdsgroep 20-39 jarigen. 19% behoort tot de leeftijdsgroep 40-59 jarigen. Onder de 25- tot 44-jarigen zijn tot nog toe (februari 2021) 96 mensen gestorven.
• De eerste gegevens wijzen ondertussen op een verminderde virale lading bij gevaccineerden wanneer ze met COVID-19 in aanraking komen. Ben je gevaccineerd en kom kom je met het virus in contact, dan ben je niet alleen zelf beter beschermd, maar zal ook je virale lading lager zijn dan als je niet gevaccineerd bent. Dat betekent dat je minder snel andere mensen kan besmetten.
• Voor een optimale doeltreffendheid van het vaccin bij de bevolking en het ontstaan van groepsimmuniteit, zou minstens 70% à 80% van de Belgen zich moeten laten vaccineren, Groepsimmuniteit wil zeggen dat een voldoende grote groep mensen weerstand heeft opgebouwd tegen het virus, waardoor het niet meer of nog maar zeer moeilijk kan circuleren. Zo zal het virus geen kans meer krijgen om zich massaal te verspreiden en een ernstige epidemie te veroorzaken met bijhorende lockdown maatregelen. Ook zal het de personen beschermen die niet gevaccineerd kunnen of mogen worden (bv. kankerpatiënten in acute behandeling of mensen met een ernstige allergische voorgeschiedenis op vaccins (type anafylactische reactie).
  Als maar weinig mensen zich laten vaccineren of alleen de risicogroepen, zal het virus zich blijven verspreiden en wordt groepsimmuniteit niet behaald. Hierdoor zullen weer meer mensen het risico lopen om geïnfecteerd te raken. En dit zorgt dan weer voor een epidemie en bijhorende lockdown maatregelen.
• Hoe sneller de vaccinatiegraad stijgt, hoe sneller ook de maatregelen versoepeld kunnen worden. 
• Bovendien geeft de infectie met COVID-19 eerder een tijdelijke bescherming, zodat ook op die manier geen groepsimmuniteit wordt opgebouwd, en het virus zich kan blijven vermenigvuldigen waardoor mogelijk nieuwe varianten kunnen ontstaan..

• Als je ziekteverschijnselen hebt met of zonder koorts (>38°C). Je kan ingeënt worden na genezing (tenzij het om COVID-19 ging).   
• Als je een COVID-19 infectie doormaakt of positief getest bent voor COVID-19. Je kan ingeënt worden vanaf dag 14 na genezing of dag 14 na een positieve PCR test, in het geval dat het een asymptomatische infectie betreft. 
• Als je in quarantaine zit. Vaccinatie wordt uitgesteld tot de quarantaineperiode  voorbij is. 
• Als je een ernstige COVID-19 hebt doorgemaakt en behandeld bent met een hoge dosis systemische corticoïden. Het is dan aangewezen de vaccinatie uit te stellen tot de corticoïden minstens 4 weken zijn stopgezet, want deze corticoïden onderdrukken de immuunrespons.
• Als je een ernstige COVID-19 doorgemaakt hebt en behandeld werd met monoklonale anti-COVID-19-antistoffen of plasma met anti-COVID-19-antistoffen (passieve immuniteit). Dan moet er een interval van 2 à 3 maanden gerespecteerd worden na de behandeling wegens een mogelijke onvoldoende immuunantwoord door circulerende antistoffen. 
• Een geplande medische ingreep onder algemene verdoving kan een reden zijn om een vaccinatie uit te stellen. Een minimuminterval van 48 uur wordt geadviseerd tussen vaccinatie en de anesthesie . Na algemene verdoving hoeft geen interval gehanteerd te worden. 

• Bij personen met ongecontroleerd astma of een systemische mastocytose is voorzichtigheid aangewezen. Zij hebben een groter risico op een ernstige allergische reactie en daarom is het aangeraden dat de behandelende arts de afweging maakt of vaccinatie (in het vaccinatiecentrum) veilig kan gebeuren. Indien deze personen gevaccineerd worden, dienen zij 30 minuten na vaccinatie onder medisch toezicht te blijven.  
• Bij personen met epilepsie kan een vaccinatie of koorts na vaccinatie een convulsie uitlokken.  
• Voor personen met ernstige immuunstoornissen (immuundeficiënties, hematologische aandoeningen, gebruik van immunosuppressiva of cytostatica) of hiv (ongeacht aantal CD4-cellen) zijn op dit moment onvoldoende gegevens bekend over de werkzaamheid en veiligheid van COVID-19-vaccins. De verwachting is dat de coronavaccins bij deze groep patiënten veilig zijn.  
• Voor zowel een aangeboren als verworven (door medicatie) verhoogde bloedingsneiging is zijn er voorzorgsmaatregelen  voor intramusculair vaccineren in verband met een verhoogde kans op spierbloedingen. COVID-19-vaccins mogen niet subcutaan worden toegediend, omdat niet bekend is of het vaccin subcutaan een goede effectiviteit kan bieden. Bij intramusculaire toediening zal men minstens 2’ de injectieplaats goed afdrukken.
• Bij lymfoedeem in de arm wordt gevaccineerd in de kant die niet getroffen is. Indien lymfoedeem aanwezig is in beide armen wordt het vaccin toegediend in de anterolaterale spier van de dij.  

In principe is iedereen vrij om voor zichzelf te kiezen of hij/zij zich laat vaccineren of niet. De behandelend arts stelt vast dat iemand wilsonbekwaam is om de beslissing te nemen om zich te laten vaccineren. In de wet op de patiëntenrechten is er een rangregeling uitgewerkt als je zelf niet kan beslissen en je dus wilsonbekwaam bent: 

1. Een vertegenwoordiger die je hebt aangeduid.  Je kan op voorhand een vertegenwoordiger aanduiden. Als je wilsonbekwaam wordt, beslist hij/zij in jouw plaats over medische behandelingen, zoals een vaccinatie.   
2. Als je geen vertegenwoordiger hebt aangesteld: een bewindvoerder. 
   Je krijgt een bewindvoerder toegewezen door de vrederechter als je zelf niet meer over je goederen of over je persoon kan beslissen. Als je een bewindvoerder over je persoon hebt, dan beslist hij/zij normaal over je patiëntenrechten. Hij dient hiervoor door de Vrederechter wel expliciet bevoegd te zijn gemaakt. Is dit het geval, dan kan over je vaccinatie beslissen.
3. Als je geen bewindvoerder hebt, dan beslissen je familieleden. Ze beslissen niet allemaal samen, maar in deze rangorde: 

• je echtgeno(o)t(e) met wie je samenwoont of je partner met wie je wettelijk of feitelijk samenwoont; 
• een meerderjarig kind (indien er geen partner is of die niet wenst op te treden); 
• een ouder (indien er geen meerderjarig kind is of dat niet wenst op te treden); 
• je meerderjarige broers of zussen (indien er geen ouders zijn of die niet wensen op te treden).  

1. Als je ook geen familie hebt, dan kan de betrokken beroepsbeoefenaar, bv. je huisarts, beslissen. Hij/zij overlegt daarvoor eerst met een multidisciplinair team. 
2. Ook als er een conflict is tussen meerdere familieleden van dezelfde rang (bv. 2 meerderjarige kinderen) is het onmogelijk om een vertegenwoordiger aan te duiden. In dat geval kan ook de betrokken zorgverlener de nodige beslissing nemen in het belang van de patiënt. Ook hier pleegt hij multidisciplinair overleg. 
3. Tot slot kan de betrokken beroepsbeoefenaar ook afwijken van de beslissing genomen door de vertegenwoordiger die volgens het voorgaande cascadesysteem werd aangeduid. De betrokken beroepsbeoefenaar kan dit doen ter bescherming van je leven of wanneer het gevaar rijst dat door de beslissing je gezondheidstoestand ernstig zal worden aangetast. De betrokken beroepsbeoefenaar, bv. je huisarts, zal hiervoor wel eerst multidisciplinair moeten overleggen. Deze beslissing wordt ook steeds opgenomen in het patiëntendossier. 

Als je een vertegenwoordiger hebt aangeduid en hem de uitdrukkelijke opdracht hebt gegeven een bepaalde beslissing te nemen, bv. een vaccinatie te weigeren, dan kan die beslissing niet worden ‘overruled’. 

Ook als je wilsonbekwaam bent, word je zoveel mogelijk betrokken bij de beslissingen rond je gezondheid.
 

Vaccins: ontwikkeling, veiligheid en bijwerkingen

Er zijn momenteel 3 vaccins goedgekeurd door de Europese Commissie om COVID-19-infecties te voorkomen:

• Het COVID-19-vaccin van Pfizer-BioNTech is sinds 21 december 2020 goedgekeurd door de Europese Commissie. 
• Het COVID-19-vaccin van Moderna is sinds 6 januari 2021 goedgekeurd door de Europese Commissie. 
• Het COVID-19-vaccin van AstraZeneca is sinds 29 januari 2021 goedgekeurd door de Europese Commissie. 

Er zijn verschillende andere kandidaat-vaccins in ontwikkeling waarvan tussentijdse resultaten werden bekend gemaakt. 

Wereldwijd worden er inspanningen geleverd om COVID-19-vaccins te ontwikkelen, prioritair goed te keuren en beschikbaar te stellen. 

Vaccins werken door het immuunsysteem van een persoon (de natuurlijke afweer van het lichaam) te stimuleren en voor te bereiden om een bepaalde kiem te herkennen en zich tegen die kiem of infectieziekte te verdedigen. Als je dan later met het virus besmet raakt, herkent je immuunsysteem het virus en, omdat het al voorbereid is om het virus aan te vallen, beschermt het je tegen dat virus, bv. COVID-19.

Er worden momenteel verschillende vaccins getest die op een verschillende manier gemaakt worden. Ze zorgen voor verschillende manieren om de afweer tegen het virus op te bouwen.

• Lees meer over de werkzaamheid van de beschikbare vaccins
• Lees meer over hoe vaccins werken
   

Nee, mRNA-vaccins worden intramusculair toegediend en het mRNA wordt door een aantal menselijke cellen opgenomen. Het mRNA dringt de celkern niet binnen en zal dus niet in contact kunnen komen met het menselijk DNA. Het mRNA is een leescode voor de productie van een eiwit, het S-eiwit. De menselijke cel is in staat om die leescode te ontcijferen en heeft hiervoor geen tussenkomst van haar DNA nodig. Na ontcijferen zal de menselijke cel het S-eiwit produceren, zodat ons afweersysteem in staat is om specifiek tegen het S-eiwit antilichamen te vormen. Het mRNA verdwijnt al na een paar uur uit ons lichaam. 

Sinds 21 december 2020 is het COVID-19-vaccin van Pfizer goedgekeurd door de Europese Commissie om COVID-19-infecties te voorkomen. Het Moderna-vaccin is sinds 6 januari 2021 ook goedgekeurd door de Europese Commissie en het AstraZeneca-vaccin sinds 19 januari 2021.

België onderhandelt samen met de Europese Commissie met de bedrijven om de bevoorrading van de Belgische markt te verzekeren. Momenteel heeft de Europese Commissie contracten afgesloten met AstraZeneca, Janssen Pharmaceutica, Sanofi-GSK, Pfizer-BioNTech, CureVac en Moderna. En België heeft ingetekend voor de vaccins van AstraZeneca, Janssen Pharmaceutica, Pfizer-BioNTech, CureVac en Moderna. 

Lees meer over de beschikbare COVID-19-vaccins

Neen. De vaccins zullen aangeboden worden aan beroepsgroepen, risicogroepen en leeftijdsgroepen in functie van de kenmerken en beschikbaarheid van de vaccins.  Alle vaccins tegen COVID-19 die in België beschikbaar zijn, zijn goedgekeurd door het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA) en mogen dus als veilig en voldoende werkzaam beschouwd worden om in een breed vaccinatieprogramma gebruikt te worden. 

Alle vaccins die in België gebruikt worden, zijn goedgekeurd door het Europese Geneesmiddelenagentschap op basis van kwaliteit, veiligheid en werkzaamheid. Het vaccin van AstraZeneca is voor 3 weken na de eerste dosis 100% doeltreffend tegen ernstige vormen van COVID-19 en tegen hospitalisatie en meer dan 70% doeltreffend tegen de milde vorm van COVID-19. Bij gebrek aan voldoende gegevens over de werkzaamheid boven de leeftijd van 55 jaar wordt het vaccin van AstraZeneca momenteel voorbehouden voor de leeftijdsgroep van 18 tot en met 55 jaar. 

Uit de resultaten van 2 grote fase 3 vaccinstudies - waarbij respectievelijk 20.000 vrijwilligers een van de kandidaat-vaccins kregen - blijkt de werkzaamheid tegen milde COVID-19-infecties meer dan 90% te bedragen, zowel voor het vaccin van Pfizer-BioNTech als voor het vaccin van Moderna.  
 

Voor de meeste vaccins gaat het om een 2-dosis schema met 3 tot 4 weken interval. Krijg je het vaccin van AstraZeneca dan krijg je de tweede dosis bij voorkeur 12 weken later. 

Je tweede vaccinatie zal gebeuren met hetzelfde vaccin als de eerste dosis. De vaccinatiecentra zullen voldoende vaccins van het juiste type beschikken om elke persoon een tweede dosis met hetzelfde vaccintype te kunnen geven. Alle vaccins worden met naam en lotnummer geregistreerd in Vaccinnet zodat je de juiste tweede dosis krijgt.

Je krijgt zelf ook na je eerst vaccinatie een vaccinatiekaart mee, waarop staat met welk vaccin je gevaccineerd bent en wanneer je de tweede dosis krijgt.

Van zodra COVID-19 vaccins in Europa beschikbaar komen, is de informatie over die COVID-19 vaccins publiek beschikbaar via de website van het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA). Ook het FAGG publiceert systematisch informatie over o.a. de samenstelling van de beschikbare vaccins. 

De bestanddelen van de vaccins zijn te vinden in de bijsluiters. De bijsluiters vind je hier. Er zit geen gelatine of kippeneiwit in de vaccins, en al helemaal geen aluminium of kwik.

We noteren zoals bij andere vaccinaties lokale en algemene nevenwerkingen. Die nemen licht toe na toediening van de tweede vaccindosis en verdwijnen binnen 48u vanzelf. Het gaat om pijn, roodheid, spierstijfheid op de plaats van injectie, en bij sommigen wat koorts, vermoeidheid, hoofdpijn en misselijkheid.

Paracetamol werkt goed bij deze bijwerkingen.

Is een vaccin goedgekeurd? Ook daarna houdt het het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) het vaccin, en de studies in de gaten. Net zoals dat gebeurt voor medicijnen of andere vaccins. Want ieder medicijn of vaccin kent wel bijwerkingen. De meeste zijn vaak mild of van korte duur. 

Krijgt iemand na vaccinatie last van bijwerkingen die al dan niet in de bijsluiter staan vermeld? Dan kan je dit melden aan het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG). Experten van het FAGG evalueren die bijwerkingen. Dergelijke bevindingen worden ook wereldwijd gedeeld. Door de gegevens op grote schaal bijeen te brengen, worden eventuele signalen sneller ontdekt.

Treedt er een zeldzame bijwerking op of gaat er iets mis met de kwaliteit van een medicijn of vaccin? Dan beoordeelt het FAGG dit en neemt ze actie waar nodig. Bijvoorbeeld door de bijsluiter aan te passen of zorgverleners te waarschuwen. In het uiterste geval wordt het medicijn of vaccin van de markt gehaald.

Meer info op de website van het FAGG
 

De snelheid van ontwikkeling van de COVID-19 vaccins wordt vooral bepaald door de mate waarin alle activiteiten voorrang hebben gekregen: vanaf de ontwikkeling, tot de adviezen van de Ethische Commissie of regelgevende overheden, en tot de uitvoering van de vaccinatiestudies in de onderzoekscentra in de verschillende landen. Door telkens voorrang te geven aan de COVID-19 studies worden er heel wat jaren gewonnen, zonder daarom de kwaliteit van de studies of de veiligheid van de vaccins in het gedrang te brengen. 

Alle regelgevende beslissingen met betrekking tot de toelating van vaccins worden onderbouwd door grondige tests, die voldoende robuuste gegevens opleveren om de patiëntveiligheid, de kwaliteit en de doeltreffendheid van het vaccin te waarborgen. Dat is nu niet anders. De wetenschappelijke deskundigen die vaccins evalueren, kijken altijd heel zorgvuldig naar de voordelen en eventuele risico's, met name omdat vaccins aan gezonde mensen worden toegediend. Elk lot vaccins wordt ook voortdurend gecontroleerd om ervoor te zorgen dat het veilig en doeltreffend blijft. 

Lees meer over het ontwikkelen en testen van coronavaccins

COVID-19-vaccins worden ontwikkeld volgens dezelfde wettelijke vereisten voor farmaceutische kwaliteit, veiligheid en werkzaamheid als andere geneesmiddelen.

1. In een eerste fase onderwerpt de ontwikkelaar zijn vaccin aan strenge tests. Daar wordt de kwaliteit van het vaccin gecontroleerd, meer specifiek de zuiverheid, de bestanddelen en het productieproces. 
2. Daarop wordt een wetenschappelijke evaluatie verricht door de regelgevende autoriteiten. Dat zijn het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) en andere regelgevers in de EU/EER-landen. 
3. Vervolgens wordt de werking van het vaccin getest door de ontwikkelaar. Dit gebeurt door middel van laboratoriumonderzoek en dierproeven.
4. Verloopt alles naar wens, dan worden de vaccins getest bij menselijke vrijwilligers. Dat gebeurt in 3 klinische proeffasen, met een telkens groter aantal deelnemers. Dit testprogramma moet worden uitgevoerd in overeenstemming met de door de regelgevers vastgestelde procedures en protocollen. Dit wordt ook telkens door een Commissie voor Medische Ethiek goedgekeurd.
5. Na afloop van het testprogramma legt de ontwikkelaar de resultaten voor aan het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA). Uiteindelijk zal een goedkeuring er pas komen als het EMA deugdelijk wetenschappelijk bewijs ontvangt waaruit blijkt dat de voordelen van vaccins groter zijn dan de risico's.

Wat anders is voor COVID-19-vaccins, is dat de ontwikkeling en mogelijke goedkeuring van een vaccin op alle niveaus voorrang krijgt vanwege de noodsituatie op het gebied van de volksgezondheid, en dus sneller verloopt. Daarbij werd toegelaten dat verschillende fases in de ontwikkeling van de vaccins overlappen: zo kunnen fase 3 studies starten parallel met de fase 2 studies. Dat betekent niet dat de vaccins daarom minder veilig zouden zijn. Ze worden ook op een ruime doelgroep getest. Het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) heeft een speciale taskforce van deskundigen en voorrang gegeven aan COVID-19 beoordelingsprocedures. Zo worden de aanvragen van bedrijven snel geëvalueerd en tegelijkertijd solide wetenschappelijke adviezen gegarandeerd.

Meer info

• Video: hoe vaccins goedgekeurd worden in Europa
• Hoe het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA) geneesmiddelen voor menselijk gebruik beoordeelt
• Van laboratorium naar patiënt: de reis van een centraal geregistreerd geneesmiddel

Virussen muteren constant. Dat wil zeggen dat een deel van het genetische materiaal in het virus verandert. Dat gebeurt aan verschillende snelheden voor verschillende virussen. Mutaties hebben niet noodzakelijkerwijs een invloed op hoe goed het vaccin tegen het virus werkt. Voor de variant bijvoorbeeld die in het Verenigd Koninkrijk momenteel ernstige proporties aanneemt en zich ondertussen ook al in heel wat andere landen verspreidt, tonen de eerste gegevens met de vaccins van Pfizer, Moderna en AstraZeneca dat de vaccin-geïnduceerde antistoffen de variant kunnen neutraliseren. Voor de Zuid-Afrikaanse variant scoren de 3 vaccins minder  wat betreft werkzaamheid.. Dit wordt verder onderzocht.

Sommige vaccins blijven vele jaren na hun ontwikkeling werkzaam en bieden langdurige bescherming, zoals vaccins tegen mazelen of rubella. Aan de andere kant veranderen virusstammen voor ziekten zoals griep zo vaak en in die mate dat de vaccinsamenstelling jaarlijks moet worden bijgewerkt om werkzaam te zijn.

De wetenschappelijke gemeenschap en toezichthouders zullen controleren of het coronavirus in de loop van de tijd verandert en of de vaccins mensen kunnen beschermen tegen infectie met nieuwe varianten.

Een vaccin wordt alleen goedgekeurd als de kwaliteit, de doeltreffendheid én de veiligheid voldoende zijn aangetoond. Daarom zijn de klinische studies zo belangrijk. In de laatste fase (fase 3) wordt het vaccin op grote groepen mensen getest, vaak op tienduizenden mensen. Bij het coronavaccin zijn dit er zelfs veel meer dan bij andere vaccins, zo tussen de 20.000 en 60.000 mensen (waarvan de helft het kandidaat-vaccin krijgt en de andere helft een placebo). Dankzij die studies zien we of én welke mogelijke bijwerkingen er kunnen optreden. De meeste bijwerkingen worden binnen 6 weken na vaccinatie zichtbaar. Die worden dan tijdens de klinische studies opgepikt. 

De kans op ernstige bijwerkingen nadat het vaccin is goedgekeurd, is dus klein. Toch kunnen we het nooit helemaal uitsluiten. Dit geldt niet alleen voor het coronavaccin, maar voor alle vaccins en medicijnen. Daarom houden we, ook na goedkeuring, het vaccin goed in de gaten. Voor het coronavaccin is er zelfs een speciaal bewakingssysteem opgezet om de veiligheid van de coronavaccins in de gaten te houden. Zo kunnen we snel ingrijpen als dit nodig is.

Omdat de bescherming na het doormaken van COVID-19 enkele maanden duurt en er ondertussen herinfecties vastgesteld zijn geweest, zal vaccinatie aan mensen die COVID-19 hebben doorgemaakt aangeboden worden. Men verwacht dat de bescherming na vaccinatie langer zal duren dan na het doormaken van de ziekte. Dit wordt momenteel nog verder onderzocht. Bovendien bieden de vaccins een bredere bescherming tegen bepaalde varianten dan de oorspronkelijke infectie.

Het virus tast tijdens de infectie een deel van ons afweersysteem aan. Daardoor komt de antistofvorming deels in het gedrang. We kunnen dus de situatie na virusinfectie niet zomaar vergelijken met de situatie na vaccinatie. We weten dat bescherming na infectie een paar maanden duurt en we verwachten dat dit na vaccinatie langer is. De opvolgstudies bij gevaccineerden zullen ons hier snel meer duidelijkheid geven. Momenteel weten we ook niet of herhalingsinentingen of boosterdoses nodig zullen zijn. 

We passen hier de algemene regel toe van de vaccinaties met niet-levende vaccins: het COVID-19-vaccin kan toegediend worden 2 weken voor of 2 weken na een ander niet-levend vaccin, zoals het griepvaccin of het pneumokokkenvaccin. Hetzelfde geldt ook voor andere niet-levende vaccins zoals een kinkhoest-bevattend vaccin of het humaanpapillomavirusvaccin. Als dat interval van 14 dagen per ongeluk niet gerespecteerd wordt en korter zou zijn, blijven de toegediende vaccins geldig en hoeven we geen nieuwe vaccinatie uit te voeren.

Voor levende vaccins, zoals het mazelen-vaccin, zal men 4 weken interval respecteren ten opzichte van het COVID-19-vaccin. 

Dat laat toe om eventuele bijwerkingen aan het correcte vaccin te kunnen toeschrijven.

Praktische organisatie van de vaccinaties

Neen. In België is alleen vaccinatie tegen polio verplicht. Alle andere vaccinaties zijn sterk aanbevolen. Dat is voor COVID-19 niet anders.

Ja, de vaccinatie tegen COVID-19 is gratis.

Je krijgt, als het zo ver is, een persoonlijke uitnodiging om je te laten vaccineren. Via sms, brief of mail. Daarbij krijg je de optie om te bevestigen, te weigeren, of de afspraak te verplaatsen. Op die uitnodiging staat ook in welk vaccinatiecentrum je inenting zal plaatsvinden. En wanneer je daar niet kan geraken om gegronde redenen, zal de gemeente vervoer organiseren per taxistop of mindermobielencentrale. Er zijn ook mobiele ploegen die thuis vaccineren.

• Je uitnodiging voor coronavaccinatie
• Vaccinatiecentra in Vlaanderen: wanneer en waar krijg ik mijn vaccin?

Bij een vaccin-doeltreffendheid van 90% moet minstens 70% van de Belgen zich laten vaccineren om groepsimmuniteit te bereiken. Eenvoudig uitgelegd betekent ‘groepsimmuniteit’ dat een voldoende grote groep mensen weerstand opbouwt tegen een virus. Zo krijgt het virus het een pak lastiger om zich verder te verspreiden. Elke persoon met immuniteit werpt als het ware een dam op tegen het virus.

Omdat het virus een reproductiecijfer heeft van ongeveer 2.5 (als er geen maatregelen worden getroffen) berekent men de noodzakelijke groepsimmuniteit op 60-70%. Dat wil zeggen dat minstens 60-70% van de algemene bevolking bescherming moet hebben tegen COVID-19. Met een vaccin-doeltreffendheid van 90%, willen we dat minstens 70% van de algemene bevolking zich laat inenten, zo komen we aan 63% bescherming. Met een vaccin met een lagere werkzaamheid moeten we een nog hogere vaccinatiegraad bereiken. 

Dit percentage van 70% kan toenemen naar 80-85% afhankelijk van de werkzaamheid van de gebruikte vaccins en de besmettelijkheid van de nieuwe varianten.

Video: zo werkt groepsimmuniteit

Nee, je hoeft niet getest te worden op virus (PCR) of antistoffen voor de vaccinatie. Ook als je besmet bent zonder dat je het weet, kan het vaccin veilig toegediend worden. Na vaccinatie worden de antistoffen ook niet gemeten. Momenteel is immers nog niet gekend hoeveel antistoffen we nodig hebben om beschermd te zijn. 

De modaliteiten worden vastgelegd door een werkgroep binnen de Task Force operationalisering, waarin o.a. huisartsen zetelen. 

Voor mensen die minder mobiel zijn, werken we samen met de lokale besturen aan oplossingen. Denk daarbij bv. aan mobiele teams of een taximogelijkheid. Hoe dat juist zal verlopen, zal afhangen van centrum tot centrum. Wend je tot je lokale bestuur om te informeren wat er in jouw gemeente voorzien wordt.  

Als je je niet kan of mag verplaatsen naar het vaccinatiecentrum, is thuisvaccinatie een mogelijkheid. De huisartsen, thuisverpleegkundigen en diensten voor gezinszorg maken een selectie van patiënten en cliënten die in aanmerking komen voor thuisvaccinatie. Hiervoor moet je zelf geen actie ondernemen. Die selectie gebeurt op basis van medische criteria:

• risicopatiënt voor transport of besmetting omwille van medische behandeling of ziekte
• dementie
• ernstig autisme
• ernstige psychiatrische problematiek
• bedlegerigheid
• ernstige fysieke handicap

Heb je je uitnodigingsbrief ontvangen, denk je te voldoen aan één van bovenstaande criteria en kan/mag je je niet verplaatsen naar het vaccinatiecentrum? Dan kan je bellen naar jouw vaccinatiecentrum. De contactgegevens vind je in je persoonlijke uitnodiging. Het vaccinatiecentrum geeft je meer informatie hoe je een thuisvaccinatie kan aanvragen. Een medische evaluatie door je huisarts is steeds nodig.

Vaccinatie is heel sterk aanbevolen, maar je hebt het recht om de vaccinatie te weigeren. In zo’n geval zal je later kunnen aansluiten bij een volgend aanbod van vaccinatie. Je komt wel achteraan in de rij, na alle mensen die wel ingaan op hun uitnodiging.

Neen, elk vaccinatiecentrum staat in voor de vaccinatie van de mensen in een aantal gemeentes. De gemeente waar je woont, bepaalt in welk vaccinatiecentrum je gevaccineerd wordt. Wisselen is niet mogelijk, dat zou voor te grote logistieke en operationele problemen zorgen bij het uitnodigen van mensen en het beheren van de voorraad van nodige vaccins in elk centrum. 

Het vaccinatiecentrum waar je gevaccineerd zal worden, wordt bepaald aan de hand van jouw domicilieadres. Afhankelijk van de snelheid waarmee de lokale besturen jouw domiciliewijziging doorvoeren en de timing van jouw vaccinatie zal je ofwel in het vaccinatiecentrum van jouw oorspronkelijke woonplaats gevaccineerd worden, ofwel in het vaccinatiecentrum van jouw nieuwe woonplaats. 

Wil je als vrijwilliger-zorgverlener helpen in een vaccinatiecentrum? Ook studenten en gepensioneerden zijn meer dan welkom! Schrijf je in op de verschillende platformen waar men op zoek gaat naar vrijwilligers of tijdelijke werkkrachten:

• www.helpdehelpers.be: specifiek voor mensen met (para)medische achtergrond, zowel inzet als vrijwilliger als tijdelijke werkkracht
• www.rodekruis.be/crisisvrijwilligers: vrijwilligers bij het Rode Kruis
• www.vdab.be/helpindezorg: vacatures voor de zorg, vooral niet-medische profielen

Heel wat vaccinatiecentra hebben ook lokale kanalen en websites om vrijwilligers te rekruteren. De vaccinatiecentra kiezen uiteraard zelf op welke vrijwilligers zij een beroep doen.
 

Net zoals bij andere vaccinaties moet voor een persoon die wilsonbekwaam is de toestemming worden gevraagd bij één van de volgende personen:  

• de houder van een zorgvolmacht
• de wettelijk vertegenwoordiger (als de houder van een zorgvolmacht niet beschikbaar is)
• de behandelende huisarts (indien geen van bovenstaande beschikbaar) 
• de coördinerend en raadgevend arts (indien geen van bovenstaande beschikbaar). 

De beslissing van de bewoner of de vertegenwoordiger wordt in het zorgdossier van de bewoner genoteerd, samen met de datum en de wijze waarop de toestemming werd verleend. Alleen als niet met zekerheid een mondelinge toestemming van een bevoegd persoon genoteerd kan worden in het zorgdossier (bv. bij onenigheid in de familie), is het aan te raden om de toestemming schriftelijk te documenteren. 
 

De Belgische overheden hebben intussen de vaccinatiestrategie in de hoogste versnelling geschakeld. De strategie bepaalt wie prioritair gevaccineerd moet worden, waar dat moet gebeuren en hoe de hele logistieke operatie moet verlopen. De huidige vaccinatiestrategie is wel nog afhankelijk van enkele factoren zoals leveringen of extra bestellingen. 

Om de uitrol van het vaccinatieprogramma in goede banen te leiden werd een taskforce ‘operationalisering COVID-19-vaccinatiestrategie’ opgericht in de schoot van het Regeringscommissariaat Corona. Die taskforce heeft de opdracht om alle noodzakelijke acties te bepalen, toe te wijzen en te ondersteunen om de vaccinatiestrategie te realiseren. Haar taak is enkel coördinerend. Deze taskforce bestaat uit wetenschappers, vertegenwoordigers van federale en deelstatelijke overheidsdiensten, crisismanagers, en, waar nodig, vertegenwoordigers van beroepsorganisaties en technische werkgroepen. 

In Vlaanderen bereidt Zorg en Gezondheid de organisatie van de vaccinatie voor. Dat gebeurt in nauwe samenwerking met de Vlaamse Vaccinatiekoepel en in overleg met de taskforce.
 

Ons land heeft intussen de vaccinatiestrategie in de hoogste versnelling geschakeld, maar blijft afhankelijk van de vaccin-leveringen. Daarbij wordt wel nog een strikte volgorde gehanteerd waarbij prioritaire groepen als eerste aan bod komen. Ook wordt rekening gehouden met transport, leveringen en een correcte toediening. Volgens de huidige strategie kan groepsimmuniteit in september bereikt worden.

Wat na vaccinatie?

Dat wordt niet verwacht, maar een concreet antwoord kunnen we hierop nu nog niet geven. Momenteel wordt de duur van bescherming verder opgevolgd in de fase 3-studies van gevaccineerde vrijwilligers. 

De kans is klein, maar het kan gebeuren dat je zelfs na vaccinatie toch nog COVID-19-positief wordt. Dat zit zo:

• Het duurt 10 tot 14 dagen na de eerste vaccinatie vooraleer je lichaam antistoffen ontwikkelt en de bescherming goed begint te werken. Als je dus in die periode blootgesteld wordt aan het virus, is je afweer nog niet voldoende gestimuleerd door het vaccin en kan je nog besmet raken. 
• Net zoals andere vaccins biedt het COVID-19-vaccin geen 100% bescherming, ook niet na 2 dosissen. De Pfizer-BioNTech en Moderna vaccins bieden na volledige vaccinatie 94 à 95% bescherming  tegen een milde vorm van infectie. AstraZeneca biedt iets meer dan 80% bescherming tegen een milde vorm van infectie (bij de tweede dosis op 12 weken).
• Omdat we niet nagaan of je op het moment van vaccinatie drager bent van het virus, kan het zijn dat je al besmet was op moment van de vaccinatie en kort na de eerste vaccinatie COVID-19 positief wordt en eventueel ziek wordt. Dat komt dan omdat je op het moment van de vaccinatie nog in incubatietijd was.

Het blijft dus belangrijk om ook na vaccinatie de veiligheidsmaatregelen te blijven volgen.
 

Uit de resultaten van de fase 3-studies blijkt dat de COVID-19-vaccins beschermen tegen een infectie (bevestigd door een PCR-test) en tegen ziekte en verwikkelingen (hospitalisaties, overlijden). Op basis van dierproeven bij apen gaan we ervan uit dat de vaccinatie  het aantal dagen dat iemand besmettelijk is sterk inkort. Bovendien zal er - door in te spelen op klachten zoals niezen en hoesten - ook op die manier effect zijn op transmissie. 

Ondertussen zijn de eerste gegevens beschikbaar die erop wijzen dat als je gevaccineerd bent en met het virus in contact komt, de virale lading met een factor 4 verminderd wordt. Dat wil zeggen dat de vaccinatie effect heeft op de besmettelijkheid. Dit wordt nu verder onderzocht.

Ja, ook nadat je gevaccineerd bent, is het belangrijk om de coronamaatregelen te blijven opvolgen. Pas als meer dan 70% à 80% van de bevolking is gevaccineerd, zullen we weer controle hebben over het virus en de verspreiding ervan. Ondertussen zullen in functie van de stijgende vaccinatiegraad wel al een aantal versoepelingen mogelijk zijn.

Neen, het vaccin zelf zorgt ervoor dat je immuunsysteem gestimuleerd wordt en bereidt je lichaam voor om een bepaalde kiem te herkennen en zich tegen die kiem of infectieziekte te verdedigen. Als je dan later met het virus besmet raakt, herkent je immuunsysteem het virus en, omdat het al voorbereid is om het virus aan te vallen, beschermt het je tegen dat virus, bv. COVID-19. Het vaccin brengt dus geen virusdeeltjes binnen en maakt je dus niet besmettelijk. Je zal door vaccinatie ook geen positieve PCR-test afleggen. 

Zodra er een voldoende hoge vaccinatiegraad onder de risicogroepen bereikt wordt en de druk op het gezondheidszorgsysteem vermindert, zullen er wel bepaalde wijzigingen worden doorgevoerd aan de veiligheidsmaatregelen. Maar momenteel moet je de coronamaatregelen blijven volgen, zowel voor je eigen veiligheid als die van de anderen. Zeker als je zelf niet tot een risicogroep behoort, maar wel in contact komt met risicopersonen.  
 

Momenteel zijn er geen afspraken rond de noodzaak om een vaccinatiebewijs te hebben om bepaalde activiteiten uit te voeren, zoals reizen.

Je kan via mijngezondheid.be steeds je vaccinatiegegevens nakijken. Ook die van de COVID-19- vaccinatie. Je kan dit document afprinten, maar dit heeft niet de officiële waarde van een vaccinatiebewijs. Er wordt momenteel binnen Europa bekeken hoe zo’n vaccinatie-attest voor COVID-19 er moet uitzien en hoe je dit kan krijgen. Van zodra dit duidelijk is, wordt dit gecommuniceerd. Mogelijks is een afdruk van mijngezondheid.be voorlopig voldoende voor jouw werkgever, maar niet voor een verplaatsing naar het buitenland.